बोट

शाळेत फाउंटन पेन वापरत असू. निळ्या शाईचं. कंपास पेटीत रोज अशी दोन पेनं भरलेली असत. एक संपलं की दुसरं. लिखाण भरपूर होत असे. वर्गात मास्तर जे सांगतील ते उतरवून घेणे आणि घरी गृहपाठ करणे. किती कागद त्यात भरीस जात त्याला ना काही सुमार. अर्थपूर्ण लिखाण होई असे काही नाही परंतु, कागद भरले जात. वर्षाकाठी ढीगभर वह्या संपवल्या जात. मग हे पेन हातात धरूनधरून नववीपर्यंत उजव्या हाताच्या मधल्या बोटाचे हाड सुजले. एक टेकडीच वर येऊ लागली. हे माझं मधलं बोटं.

बाबा दिवसाकाठी १० ताव लिखाण करत असत. वैचारिक. कधी कुठल्या दिवाळी मासिकासाठी तर कधी त्यांच्या त्रैमासिकासाठी. बघितलं तर बाबांचं मधलं बोट देखील माझ्या बोटासारखंच, टेकडीवालं. बाबा आणि माझ्यातलं साम्य, हा माझ्यासाठी एकूणच भांडणाचा विषय. मी बाबांसारखीच दिसते ह्या विषयावर मी आजही तावातावाने भांडण करू शकते. लहानपणी हातपाय आपटून विषयाला जोर देत असे, आता मात्र मुद्द्यांना महत्व देईन. तर बाबांचं मधलं बोट. ती बाबांची टेकडी निळीशार असायची. लेखक बाबाचं ते निळं बोट ही जणू त्यांची ओळखच. एखादा लेख एकदा लिहून त्यांचे समाधान कधीच होत नसे. तो पुन्हा पुन्हा वाचणे आणि कठीण विषय, वाचकाला समजेल अश्या सोप्प्या भाषेत तो पुन्हा पुन्हा लिहून काढणे. मग नित्यनेमाने त्यांचं पेन आपल्या खुणा त्यांच्या बोटावर सोडूनच थांबे. शाई खुणा. जसा सावळ्या आभाळात पंख पसरून निळा भारद्वाज.

काल सकाळी नेहेमीप्रमाणे गाडी हाकत कार्यालयात येत होते. एका गल्लीत उजवीकडे वळायचे होते. ह्या गल्लीचं तोंड निमुळतं आहे. थोड्याफार फरकाने ते घुसमटलेलंच असतं. त्या अनुभवातून मी उजव्या बाजूने गाडी पुढे आणली. डाव्या बाजूच्या गाडीच्या चालकाच्या हे फारच मनाविरुद्ध झालं. त्याने त्याच्या गाडीची काच खाली करून माझ्या डाव्या काचेवर टकटक केली. माझे लक्ष वेधून घेण्याच्या प्रयत्नात. मी लक्ष देण्याचे काहीच कारण नव्हते. मी गाडी अजून थोडी पुढे नेली. परंतु त्या गल्लीतून दुसरीच गाडी रंगमंचावर उतरली आणि मग मला माघार घ्यावी लागली. मी मागे गेले. संधी साधून उजव्या बाजूचा माणूस गल्लीत प्रथम शिरला आणि माझ्या गाडीच्या पुढे आला. माझ्यासाठी ही काही स्वाभिमानाची हानी नव्हती. परंतु त्याच्यासाठी त्या दिवसाचा तो फारच मोठा विजय होता. त्याने पुन्हा त्याची काच खाली घेतली. चाक डाव्या हातात पकडून उजवा हात बाहेर काढला. आणि मोठ्याच विजयाच्या उन्मादात मला मधले बोट दाखवले. ह्याचा अर्थ न कळण्याइतकी मी दुधखुळी नक्कीच नाही.
"XXXX you"
कळलं मला. आता बुध्दाचे तत्वज्ञान माझ्या कामी आले. 'तू मला दिलेस. परंतु जर ते मी घेतलेच नाही तर ते शेवटी तुझ्याचकडे तर राहिले.' माझी गाडी शांतपणे पुढे हाकली. आणि दुसऱ्या मिनिटाला आमच्या कार्यालयाची इमारत आली आणि रंगमंचावरून मी निर्गमन केले.

मधले बोट.
बाबांचे निळेनिळे. मऊ फुगीर टेकडीवाले. विद्वत्तेने उंचावलेले.

त्या माणसाचे मधले बोट?

असभ्यता त्या बोटाच्या शीरापासून तळापर्यंत ठासून भरलेली.
तीच असभ्यता ओसंडून, आकाशात मर्कट उड्या मारणारी.

एक मधलं बोट असभ्यता दर्शक.

एक मधलं बोट विद्वत्तेचे प्रतिक.