पिढ्या ठिपक्यांच्या...

सुरुवातीच्या काळात आई एकटीच रांगोळी काढत असे. सुरुवात आईबाबांच्या संसाराची. त्या काळात पाच हजार रुपयांची पागडी भरून घेतलेलं त्यांचं घर. तेव्हा आमच्या दारात आई मोठ्या हौसेने रांगोळी काढे. तिच्या माहेरी म्हणे त्या चौघी बहिणी आणि शेजारणी पाजारणी अशा सगळ्यामिळून भली मोठी रांगोळी घालत असत. अगदी तीस, चाळीस आणि पन्नास ठिपक्यांच्या रांगोळ्या !

लहानपणी, मी आमच्या दारात वेड्यावाकड्या रेघा मारल्या. आईच्या देखरेखीखाली. हळूहळू ठिपक्यांचे गणित मांडता येऊ लागले. म्हणजे हा ठिपका असा सरळ गेला आणि त्या पलीकडच्या ठिपक्याला भिडला. मग तो पार त्या कोपऱ्यातून निघाला...असा तिरपा तिरपा आला आणि त्या पलीकडल्याला जाऊन टेकला. अगदी हलकेच. आणि झाली की हो एक टप्पोरी चांदणी तयार. आई आणि मी. आम्ही दोघी. ठिपके गेला बाजार दहा नाहीतर बारा. चौकोन, काटकोन, त्रिकोण.

मग आली धाकटी बहिण. आता आई कटाप. आमच्या भरवश्यावर ती स्वयंपाकघरात, दिवाळीच्या फराळावर लक्ष केंद्रित करू लागली. दारी रांगोळी तर हवीच. ह्याचा अर्थ गणित तेच. दोघींचे दोन हात. ठिपके सोळा नाहीतर अठरा. अजून काही दिवाळ्या उलटल्या. सर्वात धाकटी बहिणी आली. एक चारपाच वर्षांत मग आम्हीं तिघीतिघी रांगोळ्यांच्या पुस्तकांत शोधाशोध करू लागलो. जळत्या उदबत्यांचे टोक तपकिरी कागदाला एकेक इंचावर लावून ठिपक्यांचा घरगुती कागद तयार करू लागलो. ही झाली चढती भाजणी. म्हणजे ३ हात. मग अगदी आत्मविश्वासाने ठिपके देखील वाढले. अगदी गेले पंचवीस वा अठ्ठावीसपर्यंत. चौकोन, काटकोन, त्रिकोण. मधेच एखाददुसरे वर्तुळ देखील डोकावू लागले. कधीतरी निसर्गदृश्ये सुद्धा काढली. चुकतमाकत.

मग झालं लग्न. आणि दार बदललं. एकदम उतरती भाजणी. हात राहिला एक. रांगोळी आखूडली. दहा बारा ठिपक्यांवर येऊन पोचली. वर्षभरात आली माझी लेक. गुढघ्यापर्यंत पोचली नाही तर झाली तिची हक्काची लुडबूड सुरु. पुन्हा २ हात. मग ठिपक्यांची माझी उतरती भाजणी लागली चढू. ठिपके पुन्हा लागले पडू पंधरा...नाहीतर अठरा.

काल मात्र लेकीने आग्रह धरला मोठ्या रांगोळीचा. मोठं सारवूया ह्या वेळेला...आणि मोठी रांगोळी घालूया. दोघीदोघी. किती पुस्तकांची पाने चाळली. हल्ली आम्ही एखादी रांगोळी काढून झाली की पुस्तकातील त्या रांगोळीवर तारीख टाकून देतो. म्हणजे उगाच चुकून तीच कधी काढली जाऊ नये. किती वेळ विचार केला. विनिमय केला. ही नको. ती तर अज्जिब्बात नको. ही मला नाही आवडली आणि ती तुला नाही आवडली. ह्यात वळणे फार तर त्यात गोंधळ खूप. शेवटी एकमताने, फार नाही पण तेवीस ठिपक्यांवर येऊन ठेपलो. वळणे आणि वेलांट्या. फुले आणि पाकळ्या. लेक आपली सगळी वळणे माझ्या गळ्यात टाकते. म्हणजे सरळ रस्त्याने ती जाणार आणि अधली मधली वळणे माझ्यासाठी सोडून देणार. ती मी टाकायची. ती मी भरायची. तब्बल चार तास बाहेर पाटावर बसून होतो दोघी. हसत. खिदळत. रांगोळी काढताना एक मात्र बरं असतं. शेजारी पाजारी सगळ्यांना भेटून होतं. येताजाता. आम्हीं बसल्या बसल्या आणि ते उभ्या उभ्या...गप्पाटप्पा मारून होतात. आमच्या कॉस्मॉपॉलिटन वसाहतीत आमचं 'मदर-डॉटर' करून भरभरून कौतुक होतं. का कोण जाणे पण उगाच मुठभर मांस माझ्या अंगावर चढतं.

...मात्र ही पहिल्या दिवशी काढलेली रांगोळीच बरं का चारी दिवस ! दर दिवशी वेगळी रांगोळी काढणे मात्र नाही जमत आता. जेव्हा तीन हात होते...त्यावेळी मात्र करायचो हा उद्योग आम्हीं. नित्य नवी रांगोळी !

दर वर्षी दिवाळीच्या दिवसात आमच्या बिल्डींगमधल्या एका अतिशय व्रात्य मुलाची अगदी हमखास आठवण येते. तळमजल्यावर रहायचा. मी रांगोळी काढावी आणि दरवाजा लोटून जरा आत काय यावं...सात आठ वर्षांच्या ह्या लहान मुलाने धाडधाड जिने चढत वर यावे आणि पाय रांगोळीवर घासून रांगोळी फरफटवून टाकावी. काही वर्षांपूर्वी त्याचे आईबाबा त्याला घेऊन अमेरिकेला निघून गेले. आणि माझी रांगोळी जीवे वाचली !

काही म्हणा...
फटाक्यांच्या कर्णकटू आवाजांपेक्षा, भरलेल्या घरातील प्रेमळ हसण्याखिदळण्याचे आवाज कानाला अधिक मधूर वाटतात...हो ना ?
त्यातून,  हे आवाज ध्वनीप्रदूषण विरहित !
:)

माझ्या मित्रमैत्रिणींनो, तुम्हां सर्वांना दिवाळीच्या खूप खूप शुभेच्छा ! :)