स्त्री स्वातंत्र्य

"बँकेत आलंय बरं का माझं पेन्शन."
मला खरं तर कळलं नाही की हे मला का सांगण्यात आलंय. आणि म्हणून बहुधा एक प्रश्र्नचिन्ह माझ्या चेहेऱ्यावर उमटलं असावं.
"नाही, तू तो मी दिलेला 'जिवंत असल्याचा दाखला' पाठवला होतास ना माझ्या ऑफिसकडे."
"हं हं.' पुटपुटले.

हा संवाद मायलेकींमधला. म्हटलं तर काही विशेष नाही आणि म्हटलं तर खूप खास आहे. त्यात भारतातील स्त्रियांचा एक प्रवास आहे.

वयाच्या १९व्या वर्षापासून आधी भावाला मदत म्हणून आणि मग स्वत:च्या संसाराच्या गाडीचे एक चाक म्हणून, नोकरी केली. मुलींना वाढवलं. शिकवलं. आणि स्वत:च्या धडपडीतून आर्थिकदृष्ट्या खंबीर होण्याचं बाळकडू नकळत आपल्या तीन मुलींना पाजलं.

आज ज्यावेळी सोन्याचा चढता भाव बघून माझ्या पोटात गोळा येतो, त्याच्या दुसऱ्या दिवशी ही श्याहत्तर वर्षांची बाई जाऊन नातीसाठी आणि आपल्या दोन मुलींसाठी सोनं खरेदी करते.
"बँकेत नुसतं पडून राहिलंय पेन्शन. म्हणून मग सोनं घेतलं!"
हिची कॉलेजला जाणारी नात, आई विसरून गेली कि जेव्हां आजीसमोर उभी रहाते, "आजी, पैसे दे ना! आई विसरलीय" त्यावेळी ही ज्या अभिमानाने पैसे नातीच्या हातावर ठेवते, त्यावेळी तिने तेच बाळकडू नातीला पाजलेले असते. आणि नातीला देखील आजीकडून पैसे घ्यायला काय मजा वाटते! नात मागेल तितके पैसे ही तिच्या हातावर ठेवते! आजी खूष आणि नात खूष!
बाजारात जाऊन गगनाला भिडलेले कांदे, भाजी, मासे ही खरेदी करून येते आणि मग पुटपुटत बसते,"केव्हढं महागलंय सगळं!" तेव्हा मला खरं तर माहित असतं कि काही गरज नाहीये की तिने जाऊन ही छाती दडपवून टाकणारी खरेदी करावी. पण तिला त्यात स्वावलंबनाचा, निर्णय घेण्याच्या शक्तीचा, जो आनंद मिळतो त्यास तोड नाही.

कोणा एका स्त्रीने स्वकमाईने...तर कोणा दुसरीने, नवऱ्याने दर महिना दिलेल्या पैश्यांतून बचत करत करत...स्वाभिमानाचा हा भक्कम किल्ला उभारलेला असतो.

भारतीय स्त्री स्वातंत्र्याचा हा एक पैलू. जसा एखादा हिरा.
त्याचा पैलू क्षणात चमकून उठणारा.
आणि आशेचा तो तेजस्वी किरण झपाट्याने क्षितीजापर्यंत झेपावणारा.
कोणा दुसऱ्या स्त्रीला अंधारात निश्चित मार्ग दाखवणारा.