Great Wall of China!

भिंतीपर्यंत पोचायला आमच्या गाडीला तास दीड तास लागणार होता. आम्ही बरोबर इंग्लिश बोलता येणारी चिनी तरुणी गाईड म्हणून घेतली होती. नाव केट. इथे सर्वजण दोनदा बारसं करतात. एकदा चिनी नाव कानात सांगतात आणि थोडं मोठं झाल्यावर एक इंग्लिश नाव ठेवून घेतात. चिनी ललना खूपच तरतरीत आणि हुशार वाटतात. पुरुषवर्ग मात्र स्त्रीवर्गापुढे एव्हढी काही छाप पाडू नाही शकला. रंग गोरा, खांद्याखाली येणारे सरळसोट केस, ताठ शरीरयष्टी, छोटे छोटे माश्यांसारखे डोळे आणि तुरुतुरु चाल. कान टवकारून, अगदी एकाग्रचित्ताने ऐकलं की केट काय सांगू पहातेय ते कळण्याइतपत केटचे परक्या भाषेवर प्रभुत्व. रस्ता कापत असता गूढ भिंतीबद्दल थोडीफार माहिती मिळवण्याचा आमचा प्रयत्न.

"बाहेरून होणाऱ्या मंगोलियन आक्रमणांना रोखण्यासाठी ही भिंत बांधायला सुरुवात झाली. पाचव्या शतकाच्यादेखील आधीपासून. नंतर पुढील कालावधीत वेगवेगळ्या सम्राटांनी आपापल्या कालावधीत ती वाढवत नेली. प्रत्येकाने आपापल्या गरजेनुसार आणि आपापले वर्चस्व सिद्ध करण्याच्या प्रयत्नात ती कधी तोडली, तिचा रस्ता बदलला आणि पुढे नेली. पूर्वेला ती उगवते आणि पश्चिमेला जाऊन मावळते."
केटच्या माहितीप्रमाणे ही जगातील सर्वात मोठी मर्त्यभूमी आहे. ८,८५१.८ किलोमीटर लांबीची मर्त्यभूमी. अंदाजे एक लक्ष मनुष्यहानी ह्या जगातील पहिल्या आश्चर्याच्या निर्मितीत झाली.

वेदनेने पिळवटलेल्या, रक्तात लडबडलेल्या अनेक सत्यकथांमधील ही एक.
दुरदुरच्या छोट्या छोट्या गावांतून ही ग्रेट वॉल बांधण्यासाठी पुरुषांना जबरदस्ती उचललं गेलं. म्हातारेकोतारे, तरुण, धष्टपुष्ट....गावागावांतील प्रत्येक पुरुषाला ह्या बांधकामावर नेमलं गेलं. दयामाया शून्य. सम्राटांसाठी ही भिंत म्हणजे प्रतिष्ठेचा प्रश्न.
एका छोट्या गावात, आपल्या तरुण पत्नीबरोबर आनंदात आपले आयुष्य घालवणाऱ्या अश्याच एका तरुणाला सैनिकांनी पत्नीपासून खेचून दूर केलं. खडतर कामाला जुंपलं. वर्षे ओलांडली. तो घरी परतला नाही. चिनी 'सावित्री' पतीच्या शोधात गाव सोडून निघाली. उन्हातान्हात फिरत मजल दरमजल करत ती भिंतीपाशी पोचली. तिच्या त्या अविरत कष्टांचे तिला उत्तर मिळाले. तो तरुण युवक ते कष्टप्रद आयुष्य फार झेलू शकला नव्हता. तिला त्याच्या प्रेतापुढे उभं करण्यात आलं. त्याच्या शरीराशी तिची ओळख थोडीच होती. घरातून निघालेला तिचा धष्टपुष्ट पती आता काहीच शिल्लक उरलेला नव्हता. त्याच्या गालावरून तिने हात फिरवला. स्पर्शाची ओळख पटली. तिथून ती निघाली. भरकटली. नियतीने दिलेला हा धक्का तिच्या सहनशक्ती बाहेरचा होता. दिवसेंदिवस महिनोंमहिने ती फक्त चालत राहिली. एका कड्याच्या तोंडाशी पोचली तेंव्हा समोर अथांग समुद्र होता. तिने चालणे थांबवले नाही. डोक्यावरचे छप्पर कधीच उडाले होते. आता फक्त पायाखालची जमीन संपली.
आता चिनी सरकार तिच्या नावाचं स्मारक उभारणार आहे म्हणे.

कधी मला कोणी म्हटलेले आठवते..'महाराष्ट्रातले किल्ले ही काही कलेची दालने नव्हेत. नजर टाकावी तिथे फक्त दगड आणि धोंडे. तेच जर राजस्थान गेलो तर तिथे कलाकुसर, चित्रकला दिसते. मुघलांनी तर अचंबे उभारले.'
पायथ्याशी उभं राहून वर भिंतीकडे नजर टाकली. मला बुटके, घामाने निथळलेले अथांग पसरलेले चिनी मजूर दिसू लागले. आणि त्यांना चाबकाने फटकारणारे त्यांचे थुलथुलीत वरिष्ठ अधिकारी. उंच उंच क्रूर पहाड आणि जड वजनाचे प्रचंड दगड. पाठीवर, डोक्यावर की हृदयावर त्यांनी घेतले?
'राजांनी संरक्षणासाठी किल्ले बांधले, ऐषोआरामासाठी नाही. कधी दुष्ट कथा नाही जन्माला घातल्या. आम्ही सुराज्य आणि स्वराज्य उभे केले.' हे ताठ मानेने दिलेलं तेव्हाचं माझं उत्तर त्या चिनी भिंतीच्या पायथ्याशी पुन्हा आठवलं.

ते जगातले आश्चर्य चढायला माझी लेक तयार नाही झाली. तिने माझी वाट बघत पायथ्याशी बसणं पत्करलं.