बिना कुछ खोये....

परवा काळी पिवळी करून कचेरीत जावे लागले. आमच्या एखाद्या लेगोच्या चौरसागत उभ्या असलेल्या इमारतीखाली पोचले व चालकाला भाडे विचारले.
"किती झाले ?"
"४५."
"बघू. भाडे कार्ड बघू."
कार्डावर नजरेने पटकन शोधले....मीटर व कार्ड ह्यांची सांगड घातल्यास भाडे ४४.५० पैसे इतके होते. मग पन्नास पैसे ? ते चालकाने गृहीत धरून स्वत:च्या खिशात घातले होते. म्हणजे कष्टाचे ४४.५० व फुकटचे पन्नास पैसे. जर मी त्या चालाकाच्या डोक्यात जर थोड्या वेळासाठी डोकावले तर....पन्नास पैश्याचा तोटा ग्राहकाने उचलावा...मी का ? आणि म्हणून मी कधीही ४४ रुपये सांगणार नाही...नेहेमीच ४५ सांगेन. नाहीतरी ग्राहकाच्या खिशात ५० पैश्यांची चिल्लर कुठून असणार ? नसेलच हे मी गृहीत धरेन व 'राउंड फिगर' करून सांगून टाकेन....वाढीव स्वरूपात ! पचास पैसे कि हि तो बात है !
'राउंड फिगर' ही नेहेमीच वरच्या रकमेची...कधीही पन्नास पैश्यांनी देखील कमी नाही.

आज.
गेले कित्येक वर्षे मी ज्यावेळी माझ्या एका ठराविक बँकेत जाते त्यावेळी त्याच गल्लीत मी गाडी लावते. नेहेमीच एक बुटकासा माणूस त्याची बिलांची छोटीशी पुस्तिका घेऊन पुढे येतो. मी पाच रुपये देते. पावती घेते. संवाद करण्याचा काहीही प्रश्र्न येत नाही. परंतु, आज मी गाडी लावली तसा तो रिकाम्या हातांनी पुढे आला. मी खिडकीची काच खाली केली.
"द्या. रिसीट द्या."
"मॅडम, आप जो मन में आये वो दे दो."
"मेरे मन में क्या आनेवाला है ? तू रिसीट दे और पैसा ले."
"अब पैसा बढ गयेला है मॅडम ! पाँच का दस हो गया है."
"ठीक. तो दस का रिसीट फाड."
"नही वैसे नही...आप चाहे तो पांच दे सकते हो."
"बॉस ! तू दस का रिसीट फाड और ये दस का नोट ले ! फालतू में टाईम पास मत कर ! "

घरच्या एसीला सर्विसिंगची गरज आहे. नाहीतर चालू केला की बंद खोलीत एक हलकेच धुळीचा फवारा केल्यागत वाटू लागते ! आज शनिवार...असली कामे संपवण्याचा दिवस. म्हणून दुपारी एक ते दोनमध्ये हे काम करावे असे सर्विस स्टेशनला सांगितले. कंपनीचे अधिकृत सर्विस स्टेशन. कुठेही गोलमाल असण्याचा संभाव नाही. ज्या माणसाशी ह्या संदर्भात गेले आठ दिवस अधून मधून बोलत होते त्याचा ११ वाजता फोन आला.
"मॅडम, आप कंपनीसे करवाते हैं तो आपको १४०० रुपया चार्ज  पडेगा."
"हा. मुझे मालूम है. आपकी वो ऑफिसवाली लडकीने ये मुझे बोला है. और आपका कंपनीकाही सर्विस स्टेशन है ना ? "
"हा....कंपनी का ही है.... पर अगर मै आके करता हूँ तो आपका कम में काम हो सकता है." अतिशय मुलायम व समजावणीचा सूर.
"फोन रख तू ! और मेरे घर आने की बिल्कुल जरुरत नही."

माझी तत्वे एका टोपलीत.
टोपली माझ्या पुढ्यात.
व मी भर बाजारात...
"तत्वे घ्या तत्वे.
कधी पन्नास पैसे...
कधी पाच रुपये...
कधी पाचशे रुपये."

मी माझी तत्वे, कधी टोपलीत भरली व बाजारात विकायला काढली ? चिरीमिरीला विकली ?

एक जाहिरात आठवली...आवडली होती...माझ्या मनाला पटली होती....
कधी नव्हे ती एक अशी जाहिरात, जी काही तत्वांबद्दल बोलत होती...
...व तीही एका तरुणाच्या नजरेतून...

तरुणांसाठी...

पहिल्या घटनेत, माझ्या लिखाणात मी गरजेइतके नीट विचार मांडू शकले आहे असे आता नाही वाटत...म्हणून...

'चालकाने ग्राहकाने ५० पैसे जास्ती द्यावेत हे गृहीत धरणे चूक की बरोबर हा मुद्दा आहे.

मला माझे भाडे नक्की किती झाले आहे ते आधी त्याने सांगितले असते...त्यानंतर जर माझ्याकडे सुट्टे नसतील तर पन्नास पैसे मी त्याला अधिक देईन. परंतु, ते 'मीच' द्यावेत असे त्याने गृहीत धरणे हे किती बरोबर ? कारण इथे प्रश्र्न पन्नास पैश्याचा नाही...तर हक्काचे व श्रमाचे नसताना देखील पैसे अधिक मागण्याचा आहे.

व ते आता आपल्याही इतके रक्तात भिनले आहे की त्यात काही गैर आहे असे आपल्याला वाटत देखील नाही...'
ही एखाद्याची चुकीची प्रवृत्ती जोपासण्यासारखे आहे. आणि आपण 'कुठे पन्नास पैश्यासाठी भांडत बसा 'ह्या कारणाने त्या वृत्तीस खतपाणीच घातले आहे.
तसेच आपण हॉटेलमध्ये जेवायला गेल्यावर, त्याचे जेव्हा आपल्यासमोर बिल ठेवण्यात येते त्यावेळेस जर त्यात सर्विस चार्जेसच्या नावाखाली एखादी रक्कम जोडली गेली असेल तर ती ग्राहकाची पूर्णपणे लुबाडणूक आहे. कारण हॉटेलच्या सेवेची किंमत पदार्थांच्या दरात अंतर्भूत असते..ती ते अधिक किंमत म्हणून आपल्याकडून वेगळी घेऊ शकत नाहीत. ती सर्वस्वी लबाडी आहे.