डफ्फर

तो मोसम गोट्यांचा होता. गोट्या आणि डफ्फर. तीन गली, राजा राणी. समोरच्या बिल्डींगची जमीन आशादायक खडबडीत होती. म्हणजे कसे अगदी 'गल' मानता येतील असे तीन पाऊण इंची खड्डे. थोडे पुढेमागे. चांगले टपोरे काचेचे नाही तर सिमेंटचे डफ्फर. नाक्यावर दामू पानपट्टीवाल्याकडे मिळायचे. आठ आण्याला एक. मग सकाळ संध्याकाळ तीन गली! काही कला रक्तातच असतात की काय कोण जाणे! रोवा अंगठा जमिनीवर, घ्या मधलं बोट, दुसऱ्या हाताने पकडा बरोब्बर डफ्फर. करा डोळे बारीक आणि अस्सा नेम धरून सोडा ना तो डफ्फर की अगदी तीन फुटावर असलेला शत्रूचा डफ्फर टुणकन उडायलाच हवा! पार पोचायला हवा दहा फुटांवर! काय आवाज तो! टण! सगळ्या शत्रूंना रस्त्यातून हटवा आणि एकेक गल पार करा!

हे कौशल्य अंगी बाणवायला काही गुरु द्रोणाचार्य नाही लागत. उगाच अंगठा कापून देण्याचा अतिप्रसंग नको. अगदी घरात पण शोधा एक दोन गली. आजूबाजूचे जग विसरून, मन लावून सराव करा. जमून जाईल महिन्याभरात.

शाळेची बस येते दहा वाजता. मग मला सांगा उगाच खाली गप्पा मारत उभे रहाणे म्हणजे वेळेचा अपव्यय नाही का? त्यापेक्षा 'तीन गली' चा सराव केलेला अधिक उचित नाही काय? तर झालं ते असं...

सकाळी आईच्या ऑफिसच्या घाईमुळे लवकर उठणे, लांब केसाच्या दोन शेंड्या तिच्याकडून घालून घेणे आणि साडे नऊलाच तयार होऊन भरभर खाली येणे ह्यात मुलीची आज्ञाधारकताच दिसून येते. बस यायला वेळ होता आणि सुजाता कधी नव्हे ती लवकर आलेली होती. आता फक्त एकच डफ्फर घेऊन निघणे हे काही खरे नाही. एक डफ्फर तिला आणि एक मला. मग खेळ रंगायला कितीसा वेळ हो? बस यायला चांगला अर्धा तास होता. टण टण टण. शत्रू अगदी चीतपट होत होता. तेव्हढ्यात वाजला भोंगा. आणि बिल्डींगच्या दाराशी येऊन उभी राहिली बस. मग झाली थोडी धावपळ. पण उचललं जाडजूड दप्तर, लावलं खांद्याला. डफ्फर गेले खिशात आणि दोघी शिरलो वाहनात.

नेहेमीप्रमाणे दारोदारी फिरली बस आणि पोचली शाळेच्या दारात. मग साग्रसंगीत घंटा झाली आणि 'अंतरमम' ने प्रार्थनेला सुरुवात झाली आणि 'जनगणमन'ने सांगता. जयहिंद झालं. आता बसा खाली जागेवर. तेच करत होते मी! तर गरज काय होती त्या डफ्फरनां टणाटण उड्या मारायची?? निघाले आपले खिशातून आणि लागले गडाबडा लोळायला! रोज आम्ही खाली खेळत असतो तेव्हा हे डफ्फर इतका नाही हो आवाज करत! पण त्या दिवशी काय सांगू तुम्हांला? अहो त्या आपल्या राष्ट्रगीतानंतर अगदी टाचणी पडेल तरी आवाज होईल इतकी शांतता पाळतो आम्ही! आणि त्यात हे असं! टण टण टण, टण टण टण! एक डफ्फर संथ घरंगळत एका वर्गबंधुच्या बाकाखाली आणि दुसरा मास्तरांच्या पायाशी. आमचे वर्गशिक्षक मराठे मास्तर! गोरे आणि घारे. शिस्त म्हणजे कडक हो! नाकावर घसरलेला चष्मा त्यांनी वर नेला आणि म्हणाले," कोणाचे हे प्रताप?"
खोटं कधी बोलू नये. गांधीजींची तीन माकडे प्रत्येक वर्गात उपस्थिती लावून होती. हळूच उभी राहिले. पाय लटपटणे म्हणजे काय तेव्हा कळले.
"या. पुढे या अशा."
तो दोन रांगांमधील पाच फुटांचा लांब रस्ता कसा अगदी खोलखोल वाटला.
"शाळेत गोट्या खेळणार होतात का?"
थरथरणाऱ्या मानेने नकार दिला.
"मग? मग हे कुठल्या तासाला लागते?"
मान खाली.
"जा. घेऊन या ते"
आम्ही शाळेत मुलांशी बोलत नाही. म्हणजे अगदी जवळून जायचा कठीण प्रसंग आलाच तर 'साइड प्लीज' असे म्हणतो. आता त्या मुलाच्या बाकापाशी जायचे आणि त्याच्या पायाशी वाकून डफ्फर उचलायचा म्हणजे भारी कठीण प्रसंग हो! वय वर्ष बारा. कोवळ्या मनावर अगदी चरे जाण्यासारखेच! गेले, वाकले, त्याने काही पाय बाजूला केले नाहीत! वेडा कुठला! उचलला डफ्फर. मास्तरांजवळ गेले आणि दुसरा उचलला. खिशात टाकत होते तेव्हढ्यात,"आणा, इकडे आणा."
मास्तरांच्या हातात नेऊन दिले. मास्तरांनी माझे डफ्फर खिशात घातले! घसरलेला चष्मा पुन्हा वर केला आणि भुवया उंचावून माझ्याकडे बघितलं. "काय? बघताय काय? जा. दप्तर उचला आणि घरी निघा." घरी? मला चालत घरी कुठे जाता येतं? दप्तर उचललं, बाहेर निघाले. अर्धा तास पाय हलवत बाहेर बाकावर बसून राहिले. घंटा झाली. तास संपला. मास्तर बाहेर आले. चष्म्यावरुन माझ्याकडे बघितलं. कपाळाला आठ्या घातल्या,"अजून इथेच?"
"मला येत नाही सर चालत घरी जाता." थोड्याच आधी पायाची थरथर थांबलेली होती.
"अस्सं? जा मग. वर्गात जाऊन बस."
माझे डफ्फर? असं विचारणार कसं आता? घेऊन टाकले वाटतं ह्यांनी माझे डफ्फर! घुटमळले. हळूच मास्तरांकडे बघितलं. त्यांनी पुन्हा रागीट भाव चेहेऱ्यावर आणून बसवले. गेले गुपचूप वर्गात. पुढल्या तासाच्या बाई आल्या आणि तास सुरु झाला.

आई अडीअडचणीला लागले तर लाल डब्यात ठेवते थोडे पैसे. संध्याकाळी त्यात दोन रुपये मिळाले. दामुकडून चार नवे कोरे काचेचे डफ्फर घेतले. निळेशार. उजेडात धरले ना डोळ्यासमोर तर आरपार दिसतं! मास्तरांचे घारे आणि माझे निळेनिळे!

सकाळी आता बस यायच्या पाच मिनिटं आधी आम्ही डाव थांबवतो. एक खड्डा खणून ठेवलाय कोपऱ्यात! त्यात डफ्फर लपवून ठेवतो. अगदी त्यावर माती ढकलून झाकून ठेवतो!
म्हणजे खिसा रिकामा!
आणि डफ्फरच ते! त्यांना कशाला न्यायचं शाळेत?
नाही का?